Artykuły

Długoletnie badania i prace hodowlane prowadzone w WBI Freiburg przez dr Volker Jörger doprowadziły do wyłonienia najlepszych gatunków i klonów winorośli wykazujących bardzo dużą odporność na grzyba Botrytis (szara pleśń). Odmiany te zostały wyselekcjonowane ze względu na małe zagęszczenie owoców (jagód) jak i specyficzne właściwości genetyczne, które zwiększają odporność na pleśnie.

Jak wykazały badania zarodniki Botrytis cinerea Pers są szeroko rozpowszechnione i mogą występować niemal na wszystkich roślinach. Atakowane są przede wszystkim rośliny zranione i osłabione. Praktycznie wszystkie rodzaje Vitis Vinifera narażone są na porażenie grzybem, który jako pasożyt niszczy wszystkie zielone tkanki roślin lub jako saprofit żyje na martwych ich częściach. W tej drugiej postaci jego przetrwalniki zimują na zdrewniałych pędach a grzybnia pod korą. Kiedy tylko wytworzą się sprzyjające warunki do rozwoju grzyba tj. temperatura powyżej 15°C, wilgotność powietrza powyżej 90%(deszcz, rosa) następuje błyskawiczna inwazja Botrytis, którego zarodniki (konidia) rozsiewane są przez wiatr. Przy tak sprzyjających warunkach rozwoju, Botrytis może porazić dojrzałe grona winorośli niemal w 100% w ciągu 48 godzin.

Przy porażeniu winorośli przez Botrytis cinerea rozróżnia się trzy fazy:
- pierwsza faza to wczesne porażenie pączków i młodych pędów,
- druga faza porażenie kwiatostanów a później łozy,
- trzecia faza to porażenie zwane kwaśne pleśnienie, po którym następuje porażenie niedojrzałych jagód i porażenie dojrzałych jagód.

Winorośl broni się przed atakiem Botrytis wytwarzając zewnętrzną warstwę ochronną liścia czy jagody zwaną oskórkiem lub kutikulą oraz drugą warstwę zwaną naskórkiem wytwarzającym związki ograniczające porażenie pleśnią. Są to między innymi związki fenolowe* i resweratrol* (przeciwutleniacz, naturalny nietoksyczny fungicyd), które działają grzybobójczo. Im większą ilość tych związków wytwarza roślina tym większa jest jej odporność na pleśnie.

W chwili kiedy ta ochrona zawiedzie roślina ratuje się produkując w komórkach swych tkanek specjalne substancje wytwarzające warstwę oddzielającą porażone tkanki od zdrowych. Mogą również wytworzyć warstwę zamykającą całą ranę.

Znaczącym czynnikiem mającym wpływ na unikanie i zwalczanie Botrytis jest stworzenie odpowiedniego mikroklimatu i likwidacja środowiska zarodnikowego. Dlatego w pierwszej kolejności należy wybrać odpowiednie miejsce pod założenie plantacji tak by było one dobrze nasłonecznione i przewiewne. Następnie stosować zabiegi pielęgnacyjne polegające na prześwietlaniu krzewów (usuwaniu pędów syleptycznych, nadmiaru liści) i usuwaniu na plantacji chwastów i wysokiej trawy. Wszystkie porażone pleśnią części roślin muszą być usunięte i spalone. Należy unikać przenawożenia winorośli gdyż zwiększa ono podatność roślin na pleśnienie.

Prace hodowlane wykazały, że czynnikiem mającym duży wpływ na odporność winorośli na Botrytis jest zagęszczenie jagód i sposób w jaki stykają się jagody.

Odmiany białe wytwarzające grona w których jagody nie stykają się ze sobą (np.Helios) pomimo niekorzystnych warunków atmosferycznych i przy relatywnie wysokiej zawartości cukru praktycznie nie ulegały porażeniu przez B.c. Jedyną nową odmianą wytwarzającą grona o dużej gęstości jagód a posiadającą dość wysoką odporność na pleśnienie jest Johanniter.

W przypadku nowych odmian na wina czerwone, w których tworzeniu udział brała odmiana Cabernet sauvignon widać bardzo dużą odporność na pleśnienie. Ich wartości zagęszczenia jagód są zbliżone do wartości odmiany C.sauvignon dla której pojęcie pleśnienia winogron jest pojęciem prawie nie znanym. Może wystąpić porażenie jagód tylko w bardzo niekorzystnych warunkach pogodowych przy wcześniejszym silnym porażeniu pleśnią łozy.

Nowo wyselekcjonowany klon Pinot Noir o symbolu FR 13L charakteryzuje się luźną strukturą jagód co daje mu dużo większą odporność na Botrytis od klonów podstawowych P.Noir. Inny wyselekcjonowany klon P.Noir o symbolu FR 1801 posiada jagody różnej wielkości. Jest to bardzo cenny klon. Swoją niewielką gęstość jagód wytwarza nie dzięki luźnemu rozmieszczeniu większych jagód jak w klonie 13L, tylko dzięki wytworzeniu różnej wielkości jagód rosnących w różnych odstępach od osi środkowej grona(kiści). Jest to cecha bardzo pozytywna. Ta różnorodność wielkości jagód przynosi korzyści podczas maceracji i leżakowania win w piwnicach dzięki znacznie zwiększonemu udziałowi skórek z jagód.

Obecnie w hodowli zmierzającej do uzyskania odmian odpornych na Botrytis głównym parametrem branym pod uwagę przy selekcji jest stopień zagęszczenia jagód. Ponieważ stwierdzono, że to właśnie ta cecha odpowiada za rozmiar porażenia pleśnią winogron. Takie cechy jak liczba porów w jagodzie czy czas trwania stabilności skórki jak do tej pory w pracach hodowlanych nie zostały w znaczącym stopniu poprawione. Do tej pory ostateczne własności uodparniające na pleśń Botrytis nie zostały odkryte. Dlatego dobór gatunków i klonów o małym zagęszczeniu jagód i korzystnych czynnikach panujących w strukturze winogrona są szansą na zlikwidowanie w jak największym stopniu problemu pleśnienia.

Wybór odpowiedniej odmiany lub też klonu oraz odpowiednia lokalizacja plantacji powinny być podstawowymi warunkami branymi przy zakładaniu plantacji.

Nowe odmiany winorośli hodowli WBI Freiburg wykazujące odporność na porażenie przez Botrytis:
Odmiany na białe wina:
- typ owocowy : FR 493-87, Solaris, Johanniter,
- typ neutralny : FR 392- 83, Merzling, Helios, Bronner.
Odmiany na czerwone wina:
- typ owocowy(Pinot) : Baron, Monarch,
- typ neutralny : Prior,
- typ Cabernet : Cabernet Carbon, Cabernet Carol, Cabernet Cortis, Cabernet Cantor.

* 1 Fenole - związki organiczne zawierające grupy hydroksylowe związane z atomami węgla w pierścieniu aromatycznym. Czasami traktuje się je jako oddzielną od alkoholi alifatycznych grupę związków organicznych, a czasem zalicza się je do alkoholi. Od alkoholi alifatycznych różnią się tym, że większość z nich ma odczyn kwaśny. Najprostszym fenolem z jedną grupą hydroksylową jest fenol.

* 2 Resweratrol (Nazwa systematyczna:trans-3,5,4'-trihydroksystilben) to organiczny związek chemiczny z grupy fenoli, który jest obecny w skórce wielu owoców, m.in. czerwonych winogron, morwy, czarnej porzeczki a także w orzeszkach ziemnych. Resweratrol jest bardzo skutecznym przeciwutleniaczem oraz nietoksycznym fungicydem (środkiem antygrzybicznym) i jako taki jest masowo stosowany jako dodatek do żywności. W skali przemysłowej otrzymuje się go z wysuszonych skórek czerwonych winogron.

Źródło: Wikipedia wolna encyklopedia.

Opracowano na podstawie "Resistenzzüchtung gegen Botrytis" Dr. Volker Jörger, Staatliches Weinbauinstitut Freiburg.

Mariusz Chryk